Τετάρτη, 8 Μαρτίου 2023
«Γιόρτασε τη μέρα της γυναίκας με -10% σε όλα τα προϊόντα…», « Δείξε στη μητέρα σου, τη γυναίκα σου, την αδερφή, τη φίλη σου ότι τη σκέφτεσαι σήμερα κάνοντάς της ένα ξεχωριστό δώρο…», «Ευχήσου σε όλες τις γυναίκες του κόσμου χρόνια πολλά, να τις αγαπάς και να τις σέβεσαι…» Βομβαρδισμός μηνυμάτων από εμπορικά καταστήματα δώρων, εταιρίες τηλεφωνίας, κοινωνικά δίκτυα και life coaches. Υπενθυμίσεις ευγνωμοσύνης, υπενθυμίσεις αγάπης… Και πάνω απ’ όλα αυτά μια ειλικρινής απορία που ξέχασε να ειπωθεί: Αλήθεια, τι γιορτάζουμε σήμερα;
Σαν σήμερα, στις 8 Μαρτίου 415 μ.Χ., δολοφονήθηκε η Αλεξανδρινή φιλόσοφος Υπατία. Ακόμα κι αν οι περισσότεροι δε γνωρίζουμε την ιστορία της, η γιορτή της γυναίκας είναι αφιερωμένη στη μνήμη της. Δυστυχώς μαζί με αυτό δε γνωρίζουμε ούτε το τι ακριβώς γιορτάζουμε ούτε φυσικά το πώς να το κάνουμε (όπως συμβαίνει και με τις περισσότερες γιορτές).
Η Υπατία ήταν Ελληνίδα νεοπλατωνική φιλόσοφος, αστρονόμος και μαθηματικός, διευθύντρια της νεοπλατωνικής σχολής στην Αλεξάνδρεια. Περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή και το έργο της μπορεί κανείς να βρει με μια γρήγορη αναζήτηση στο διαδίκτυο. Παρά την εξαιρετική πνευματική της κληρονομιά όμως, η σημερινή ημέρα δεν συνδέεται με αυτήν αλλά με τον θάνατό της. Σύμφωνα με τις πηγές της εποχής, όχλος φανατικών χριστιανών που δε συμφωνούσε με τις ιδέες της «κατέβασε την Υπατία με τη βία από την άμαξά της, την μετέφεραν στην Εκκλησία που ονομαζόταν Καισάρειον, την γύμνωσαν εντελώς, της έσκισαν το δέρμα και έκοψαν τις σάρκες του σώματός της με κοφτερά κοχύλια μέχρι που ξεψύχησε. Τότε διαμέλισαν το σώμα της, έφεραν τα μέλη της σε ένα μέρος που ονομαζόταν Κίναρον και τα έκαψαν». Δε μπορούμε να γνωρίζουμε τι άλλο έργο θα μπορούσε να μας έχει παραδώσει η Υπατία αν δεν είχε δολοφονηθεί και ποια θέση στη συλλογική μνήμη θα είχε χωρίς αυτό το τέλος. Αυτό που μπορούμε να πούμε με σχετική βεβαιότητα όμως, κρίνοντας από τόσες και τόσες επαναλαμβανόμενες περιπτώσεις, είναι ότι ο θάνατός της την εξύψωσε. Γιατί τείνουμε οι άνθρωποι να ηρωοποιούμε τους σημαντικούς ανθρώπους μετά τον θάνατό τους και να εκτιμάμε όσα είχαμε μόνο αφού τα έχουμε χάσει.
Η ίδια ευκολία με την οποία συμβαίνει αυτό πάντως γίνεται ανυπέρβλητη δυσκολία αν κάποιος αντιστρέψει το σκηνικό: πόσο εύκολο μας είναι να εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη μας αληθινά (και τα αληθινά λόγια υποστηρίζονται μόνο από αληθινές πράξεις, ακόμα και τις πιο μικρές) στον ξεχωριστό άνθρωπο που έχουμε δίπλα μας, πριν προλάβει να γίνει κάτι μεγαλύτερο που θα μας ‘’αναγκάσει’’ να τον εξυψώσουμε εκ των υστέρων; Η ιστορία είναι γεμάτη από ανθρώπους που λοιδορήθηκαν, χλευάστηκαν, απομονώθηκαν και σε αρκετές περιπτώσεις δολοφονήθηκαν, όχι επειδή προξένησαν κακό σε κάποιον άλλον, τον προσέβαλαν ή του περιόρισαν την ελευθερία, απλά και μόνο επειδή οι ιδέες τους ‘’δυσκόλεψαν’’ τους υπόλοιπους, επειδή επέλεξαν να ακολουθήσουν την αλήθεια τους.
Τα παραπάνω ωστόσο δεν περιορίζονται μόνο στις περιπτώσεις των σημαντικών ανθρώπων που το έργο τους είχε προλάβει να γίνει τόσο μεγαλύτερο από αυτούς ώστε να αφήσουν το στίγμα τους στην ιστορία, αλλά στον κάθε μικρό επαναστάτη της καθημερινότητας. Στον καθένα που, αντίθετα με τις πεποιθήσεις του περιβάλλοντός του, αποφάσισε να ακολουθήσει τον εαυτό του και να κυνηγήσει το όνειρό του (την εφαρμογή βρίσκουμε και σε κάθε περίπτωση στην οποία εκφράζουμε την υπερηφάνειά μας για τα επιτεύγματα κάποιου κατόπιν εορτής, χωρίς μέχρι τότε, ενώ είχαμε την ευκαιρία, να έχουμε συνεισφέρει ουσιαστικά σε αυτά)… Έναν άνθρωπο που πραγματικά τον εκτιμάμε γι’ αυτό που είναι λοιπόν και γι’ αυτό που προσφέρει, όχι σε εμάς αλλά κυρίως έξω από εμάς, πόσο τον βοηθάμε ουσιαστικά να συνεχίσει χωρίς να τον πνίγουμε στη διαφορετικότητά του, ακόμα κι αν αυτό δεν αντανακλά σε δικό μας άμεσο όφελος; Έχουμε τη διάθεση να υποστηρίξουμε κάτι που δεν μας ωφελεί, που μας δυσκολεύει, αν δεν λαμβάνουμε τη μεγαλύτερη ικανοποίηση από αυτό; Έχουμε τη δύναμη να μην τον κατηγορήσουμε ότι δεν μας σκέφτεται, ή ότι σκέφτεται κυρίως τον εαυτό του, και να μην τον ‘’δολοφονήσουμε’’; Έχουμε ακόμα περισσότερο τη δύναμη να τον υποστηρίξουμε στην επιλογή να βάλει το όνειρό του πάνω από την ευκολία μας; Κι έχουμε την ελευθερία να σεβαστούμε την ελευθερία του; Ακόμα κι αν εκείνος είναι που την ίδια στιγμή σηκώνει πάντα το μεγαλύτερο βάρος, με πρώτο και κύριο την έλλειψη της στήριξης από τους ανθρώπους γύρω του…
Τελικά ο σεβασμός στον άνθρωπο είναι ζήτημα ελευθερίας. Και, με πολύ απλά λόγια, ελευθερία είναι να κάνουμε κάθε στιγμή αυτό που νιώθουμε κι επιθυμούμε, αρκεί αυτό να μην παραβιάζει την ελευθερία των άλλων. Όπως και να δεχόμαστε το δικαίωμα του καθενός να κάνει το ίδιο, ανεξάρτητα από το δικό μας (ή ακόμη και δικό του, όπως το αντιλαμβανόμαστε εμείς) όφελος.
Τι σημαίνει όμως παραβίαση της ελευθερίας στην πράξη; Αντίθετα με τον τρόπο που την αντιλαμβάνονται πολλοί, η παραβίαση της ελευθερίας κάποιου ξεκινά από την οποιαδήποτε γνώμη, παρατήρηση και παρέμβασή μας για τον ίδιο, τις απόψεις και τις πράξεις του που εκφράζεται χωρίς να έχουμε ερωτηθεί. Η διάθεσή μας να συμβουλέψουμε κάποιον, όσο καλοπροαίρετη και να είναι, δεν πετυχαίνει τον σκοπό της όσο αυτή δε μας ζητήθηκε, το μόνο που θα πετύχει μάλιστα (και δικαίως) είναι τα αντίθετα αποτελέσματα μέσω λογής αντιδράσεων. Η έκφραση της δυσαρέσκειάς μας οφείλει να περιορίζεται στον βαθμό που περιορίζεται η δική μας ελεύθερη έκφραση, μέσω αποσαφήνισης των δικών μας ορίων τα οποία οφείλουν πλέον να γίνονται σεβαστά. Και από την άλλη, παραβίαση της δικής μας ελευθερίας, όπως αυτό εφαρμόζεται συχνά στην υπερβολή του που οδηγεί στη διαστρέβλωση, δεν είναι να μη μας αρέσει αυτό που ακούμε, όσο αυτό γίνεται στα πλαίσια συναινετικού διαλόγου. Με λίγα λόγια, συμμετέχοντας σε έναν διάλογο, αποδέχομαι ήδη σιωπηρά ότι θα σεβαστώ τις απόψεις του καθενός, ανεξάρτητα αν συμφωνώ ή διαφωνώ, χωρίς να κρίνω τον ίδιον γι’ αυτές. Σε περίπτωση που αισθάνομαι θιγμένος για οτιδήποτε, οφείλω να ξεκαθαρίσω τη θέση μου βάζοντας τα όριά μου, ακόμα και αποχωρώντας από τη συζήτηση, χωρίς όμως να χαρακτηρίσω και να προσπαθήσω να υποβιβάσω τον συνομιλητή, παρεμβαίνοντας ο ίδιος στο δικαίωμά του να εκφράζεται και να κινείται ελεύθερα.
Χωρίς την παραπάνω κατανόηση, η παραβίαση μπορεί να ξεκινήσει από μια απλή επίπληξη, μια συμβουλή και την άποψή μας χωρίς αυτή να έχει ζητηθεί, να επεκταθεί σε πράξεις περιορισμού και εκδίκησης και να φτάσει μέχρι τη δολοφονία. Και της φυσικής δολοφονίας πάντα έχει προηγηθεί η ηθική καταδίκη.
Για να γιορτάσουμε στην ουσία της τη σημερινή ημέρα οφείλουμε να κατανοήσουμε βαθιά την έννοια της ελευθερίας. Και για να προλάβουμε την επόμενη δολοφονία οποιασδήποτε μορφής για τις ιδέες κάποιου, οφείλουμε να την εφαρμόσουμε στη ζωή μας, σε εμάς και τον κάθε συνάνθρωπο γύρω μας. Μέχρι τότε θα συνεχίσουμε να ανταλλάσσουμε ευχές και δώρα στην προσπάθεια εξαγνισμού μας για έναν σεβασμό που ποτέ δεν καταλάβαμε πώς εφαρμόζεται, ενώ ταυτόχρονα θα υμνούμε τη θυσία κάθε ανθρώπου και θεού που ξεπέρασε με την παρουσία του τα όρια της ιστορικής λήθης, συνεχίζοντας να σκοτώνουμε όσους απειλούν τη δική μας βόλεψη, έχοντας πρώτα θάψει τον ίδιο μας τον εαυτό. Πεθαμένοι άνθρωποι που ζητιανεύουν την αθανασία από αυτούς που σταύρωσαν.
Ας παραμείνουμε ζωντανοί, ας γιορτάσουμε την ελευθερία…
Ατενίζω 