Οι μέρες το επιτάσσουν, η επικαιρότητα έχει βάλει την αγγελία της: ζητούνται πατριώτες, ζητούνται ήρωες… Σε αυτή τη συγκυρία και τις δυσκολίες που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε, ο καθένας μας ψάχνει από κάπου να πιαστεί, κάπου να ακουμπήσει, να νιώσει μια βάση σταθερή, μια αίσθηση ασφάλειας, ασπίδα και δόρυ του απέναντι στους εξωτερικούς κινδύνους που απειλούν να κλέψουν πράγματα που έως τώρα θεωρούσαμε δεδομένα. Ποιο είναι αυτό το στήριγμα όμως; Είναι κάποιος που θα μας εμπνεύσει, κάποιος που εμπιστευόμαστε να ακολουθήσουμε; Είναι οι ίδιες οι αξίες τις οποίες έχουμε επιλέξει να υπηρετούμε; Ποιες είναι αυτές όμως και πώς είμαστε σίγουροι ότι και οι εμπνευστές μας αυτοί τις ακολουθούν; Πώς ξέρουμε ότι έχουμε κάνει τη σωστή επιλογή αλλά και ότι τις εφαρμόζουμε κι εμείς οι ίδιοι σωστά, όπως θα θέλαμε;
Μέσα στις επικρατούσες συνθήκες διχασμού και σύγκρουσης ας ξεκινήσουμε όλοι μαζί αυτή την αναζήτηση, αφού σκοπός του άρθρου αλλά και της κοινωνίας οφείλει να είναι αυτή να μη χωρίζεται σε στρατόπεδα, ο κατακερματισμός της είναι βέβαιο ότι αποτελεί και πηγή αποδυνάμωσης. Μια ενωμένη κοινωνία με κοινό όραμα ωστόσο φαντάζει σήμερα ουτοπική, ανέφικτη. Ο λόγος είναι απλός: η αντίληψη του καθενός επί θεμελιωδών αξιών είναι διαφορετική και τέτοια είναι και η προσέγγιση και η εφαρμογή τους. Μπορούμε να συμφωνήσουμε ωστόσο ότι οι έννοιες αυτές, δημιουργήματα του ανθρώπινου πολιτισμού, ως εφευρέσεις ή ερμηνείες του επί της παρατήρησης της φύσης, είναι πρωταρχικές για να προσφέρουν αυτή την αίσθηση ασφάλειας και ηρεμίας που επιζητούμε: όλοι ζητάμε και διεκδικούμε την ελευθερία μας, όπως την ορίζει ο καθένας. Επιθυμούμε ακόμη να υπάρχουν δεσμοί αλληλεγγύης ανάμεσα σε μικρές ή μεγαλύτερες ομάδες, θα θέλαμε επίσης να λείπουν οι προσωπικοί εγωισμοί και να υπερισχύει η αγάπη. Θεωρητικά όλοι μπορούμε να συμφωνήσουμε τουλάχιστον ότι η κοινή εφαρμογή των παραπάνω αξιών μπορεί να θέσει ισχυρές βάσεις αρμονικής συνύπαρξης.
Για τις παραπάνω έννοιες αμέτρητοι τόμοι έχουν παραδοθεί και περισσότεροι ίσως δεν έχουν γραφτεί ακόμη, σκοπός μας εδώ δεν είναι η λεπτομερής ανάλυσή τους και ορισμός των ιδανικών για τα οποία αξίζει να πολεμήσουμε ανά περίπτωση, αλλά μια πρόταση απλής, πρακτικής εφαρμογής τους. Πριν αρματωθούμε λοιπόν και πριν ζωστούμε με εκρηκτικά στο όνομα της διαφύλαξής τους, ας δούμε αν τις εντοπίζουμε γύρω μας, αν πράγματι τις αποδεχόμαστε, αν πράγματι τις θέλουμε…
Η ύψιστη εφαρμογή των παραπάνω αξιών μετουσιώνεται στη συνείδησή μας στο πρόσωπο του πατριώτη ή του ήρωα: αυτού που δε διστάζει να θυσιαστεί για την ελευθερία του, που χαρακτηρίζεται για την αλληλεγγύη για τους ομοϊδεάτες του, την αγάπη για την πατρίδα του. Διακρίνεται συνήθως εύκολα στο πεδίο της μάχης. Πού κρύβονται όμως αυτοί οι πατριώτες, οι ήρωες, σε καιρό ειρήνης; Πώς μπορούμε να τους εντοπίσουμε; Μα με τον ίδιο ακριβώς τρόπο: την εφαρμογή των παραπάνω αξιών, παρομοίως με την ύψιστη μορφή τους, στην καθημερινότητά τους.
Οι πραγματικοί σύγχρονοι ήρωες λοιπόν βρίσκονται γύρω μας, ανάμεσά μας, και αναλαμβάνουν πολλαπλούς ρόλους: θα τους βρούμε ως επαγγελματίες, εργαζόμενους, συντρόφους, γονείς, πολίτες… καθημερινά μάχονται με τις δυσκολίες που τους παρουσιάζονται στην εκτέλεση του έργου τους, χωρίς να παρασύρονται από τους πειρασμούς του συμβιβασμού ή της παραίτησης, επιδεικνύουν υπομονή, προσπαθούν να εκτελέσουν άρτια και στο έπακρο την εργασία και το καθήκον τους με σεβασμό προς τους υπόλοιπους πελάτες, συνεργάτες, οικογένεια, φίλους και παραμένουν συντονισμένοι στον ρόλο που έχουν αναλάβει. Για να το πετυχαίνουν αυτό οφείλουν να διατηρούν την αφοσίωσή τους στον μεγάλο στόχο και να μην παραδίδονται στα εμπόδια και τις δυσκολίες που εμφανίζονται διαρκώς. Μια άτυχη στιγμή, μια βλάβη που δυσχεραίνει την εργασία τους, μια άσχημη συμπεριφορά, μια αθέτηση συμφωνίας. Ακόμη μια δύσκολη οικονομική συγκυρία, ένα εργασιακό ατύχημα, μια προσωπική τραγωδία. Σε τελική ανάλυση ωστόσο δεν είναι τα γεγονότα τα οποία καλούνται να ξεπεράσουν αλλά την αντίδρασή τους σε αυτά: συναισθήματα που απειλούν να προκαλέσουν έκρηξη, σκέψεις που υπονομεύουν τις διαπροσωπικές τους σχέσεις, παρορμήσεις της στιγμής που είναι όμως ικανές να γκρεμίσουν ένα ολόκληρο οικοδόμημα. Η αποδέσμευση από όλα αυτά είναι η μεγάλη πρόκληση, αυτή είναι η πρακτική εφαρμογή της ελευθερίας, απελευθέρωση από τις αντιδράσεις τους, από τον ίδιο τους τον εαυτό. Βίωση της συνειδητότητας ότι υπάρχουν χειρότερες καταστάσεις και της ευγνωμοσύνης για όσα τους έχουν δοθεί καθώς και η απρόσκοπτη διάθεση προσφοράς, αυτή είναι η πρακτική εφαρμογή της αλληλεγγύης απέναντι στους συνανθρώπους τους. Διατήρηση της ψυχραιμίας και της ενσυναίσθησης στις άσχημες αντιδράσεις άλλων ανθρώπων, αυτή είναι η πρακτική εφαρμογή της αγάπης. Αν δεν τα καταφέρουν και υποκύψουν, τότε παραδίδονται και στον εχθρό.
Ας έχουμε επίσης υπ’ όψιν μας και κάτι ακόμη: στο πραγματικό πεδίο της μάχης θα βρούμε πολλών ειδών συμπεριφορές. Αυτό που κυρίως επικρατεί δεν είναι οι ηρωισμοί της μεγάλης οθόνης αλλά ο φόβος, η ανησυχία, η απελπισία, η λιποψυχία. Υπάρχουν επίσης αυτοί που έχουν ειδικές ικανότητες, είναι γρήγοροι, δυνατοί, εκπαιδευμένοι σε ειδικές συνθήκες και αποτελούν πολύτιμα εργαλεία για την έκβαση της μάχης, ενώ πολύ λίγοι είναι οι ηγέτες που θα εμπνεύσουν και θα τραβήξουν το στράτευμα μπροστά.
Αντίστοιχα τα ίδια χαρακτηριστικά βρίσκουμε και στην κοινωνία ωστόσο. Όσοι επιδεικνύουν ραθυμία, συμβιβασμό ή παραίτηση στην καθημερινή ζωή είναι όσοι δεν έχουν ξεπεράσει τους φόβους, τις αδυναμίες και τις προκαταλήψεις τους, δεν έχουν σαφή στόχευση και σημείο αναφοράς και τότε μοιάζουν χαμένοι. Υπάρχουν ακόμη οι εργάτες, οι ειδικοί εκπαιδευμένοι της καθημερινότητας, τα πολύτιμα εργαλεία της κοινωνίας. Και τέλος είναι κι αυτοί που θα εμπνεύσουν και τους υπολοίπους, αυτοί είναι οι πραγματικοί ηγέτες που θα οδηγήσουν την κοινωνία. Πολλές φορές στους παραπάνω παραλληλισμούς βρίσκουμε τους ίδιους ακριβώς ανθρώπους.
Μία χρήσιμη επισήμανση: η παραπάνω κατηγοριοποίηση δε γίνεται με την έννοια της διάκρισης των ανθρώπων σε διάφορες κατηγορίες αλλά της αναγνώρισης των χαρακτηριστικών τους. Η τοποθέτηση του καθενός γίνεται πάνω σε ένα συνεχές φάσμα συμπεριφορών, το οποίο ξεκινά από μέσα μας: όλοι, ανά περίπτωση, μπορούμε να εμφανιστούμε ως φοβισμένοι στρατιώτες, πολύτιμα εργαλεία ή ηγέτες, κομπάρσοι ή ήρωες της καθημερινότητας, δειλοί ή πραγματικοί πατριώτες. Η αναγνώριση επίσης δεν είναι πάντα εύκολη: κάποιος συνεσταλμένος, αθόρυβος άνθρωπος της ζωής εν καιρώ ειρήνης μπορεί να εξελιχθεί σε ήρωα στο πεδίο της μάχης. Και σε αυτή την περίπτωση όμως θα πρόκειται για έναν άνθρωπο εσωτερικά ελεύθερο (που δεν είχε αξιολογηθεί σωστά από την κοινωνία), κάποιον που υπηρετεί την καθημερινή αποστολή του με τιμιότητα και συνέπεια. Και αυτή η ελευθερία είναι που μπορεί να μετατραπεί, στο πεδίο της μάχης, στην ύψιστη μορφή της: στην ελευθερία απέναντι στον θάνατο.
Ο μεγάλος ηρωισμός και η πρόκληση φαίνεται στα απλά, καθημερινά πράγματα: σε αυτόν που είναι ικανός να σπάσει τα δεσμά και να ελευθερωθεί, αυτόν που προσφέρει τη βοήθειά του, που δίνει χωρίς ανταπόδοση, αυτόν που προσπαθεί να ασκεί την τέχνη της αγάπης. Το να σηκώσει κάποιος ένα όπλο και να σκοτώσει έναν άγνωστο, αυτό δεν τον κάνει ήρωα. Ήρωας είναι αυτός που καταφέρνει κάθε μέρα να σκοτώνει τον καλύτερό του γνώριμο: τον εαυτό του. Αυτόν τον ήρωα ας αναζητήσει ο καθένας μέσα του και γύρω του…
Ατενίζω 