Καθημερινά καταιγιζόμαστε με πληροφορίες, σε παγκόσμιο, εθνικό και τοπικό επίπεδο. Πληροφορίες από τη τηλεόραση, το ραδιόφωνο, το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πόσο σίγουροι όμως είμαστε ότι αυτές οι πληροφορίες είναι αληθινές;
Αφορμή για το παρόν κείμενο υπήρξε η εσφαλμένη μετάδοση από όλα τα μεγάλα εθνικά τηλεοπτικά δίκτυα, τα οποία μεταφέρουν «έγκριτη» πληροφόρηση ότι στη Σαντορίνη όπως και στη Μύκονο, απαγορεύτηκε η κυκλοφορία των πολιτών μετά τις 8 το βράδυ βάσει των νέων μέτρων της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας.
Ήταν σοκαριστικό το ότι οι υπεύθυνοι δημοσιογράφοι δεν μπήκαν καν στη διαδικασία να διαβάσουν ενδελεχώς το δελτίο τύπου της Κυβέρνησης. Και όπως γίνεται πάντα, η είδηση αναμεταδόθηκε με ταχύτητα φωτός στο επόμενο μέσο, στο επόμενο κεντρικό δελτίο ειδήσεων χωρίς καν να διασταυρωθεί, χωρίς καν να ξανά-διαβαστεί το δελτίο τύπου.
Τι φταίει όμως που τα περισσότερα ΜΜΕ δεν αξιώνουν την πραγμάτωση της αλήθειας;
Μια πιθανή απάντηση στο ερώτημα θα προκύψει ίσως αν συλλογιστούμε τον τρόπο με τον οποίο μεταχειριζόμαστε την πληροφορία στην εποχή μας. Φαίνεται να μας ενδιαφέρει περισσότερο η διασπορά της πληροφορίας παρά το αν η πληροφορία είναι αληθινή.
Στο διαδίκτυο σήμερα οι πληροφορίες διακινούνται με τόση ευκολία και με τέτοια ταχύτητα, ώστε καθίσταται ανέφικτος ο έλεγχος του περιεχομένου τους. Τα “fake news” στο διαδίκτυο δημιουργούν σύγχυση και καθιστούν την προβολή της αλήθειας ακόμη δυσκολότερη. Εδώ που τα λέμε δυσκολότερο είναι να βρεις την αλήθεια παρά να οικειοποιηθείς το ψέμα.
Ως θεατές πρέπει πάντα στο πίσω μέρος του μυαλού μας να γνωρίζουμε ότι κάθε μέσο ενημέρωσης έχει έναν εργοδότη ο οποίος ασκεί ένα είδος ελέγχου στις ειδήσεις που δημοσιεύονται. Τα μέσα ενημέρωσης ασκούν μεγάλη δύναμη στους πολίτες και αποτελούν σημαντικά εργαλεία χειραγώγησης μέσω του ελέγχου των πληροφοριών που προβάλλουν. Το πως θα παρουσιαστεί μια πληροφορία, ποιες λέξεις θα επιλέξει ο εκφωνητής, σε ποια σειρά θα τη διαβάσει, τι προσωπικά σχόλια θα κάνει, θα συντελέσει στην αποδοχή της πληροφορίας αυτής από το κοινό με διαφορετικό τρόπο.
Στην Ελλάδα έχουμε το φαινόμενο δημιουργίας ρεπορτάζ κατά παραγγελία με στόχο την προβολή προσώπων και ενεργειών. Δεν είναι τυχαίες άλλωστε οι εικόνες που τα κανάλια με τις κάμερες έχουν τυχαία μεταβεί στον τόπο επίσκεψης ενός υπουργού για να παρουσιάσουν το «έργο» του. Ποιο έργο; Την επίσκεψη του υπουργού σε ένα σούπερ μάρκετ. (το είδαμε πρόσφατα και μάλιστα 7:30 ώρα το πρωί)
Σε ορισμένα ΜΜΕ ο τηλεθεατής/ακροατής μεταχειρίζεται από τους δημοσιογράφους σαν ένα μικρό παιδί. Συστηματικά επιχειρείται ο βιασμός της κοινής λογικής και της κριτικής σκέψης. Η λογική και η ευθυκρισία είναι θανάσιμα αμαρτήματα. Η δημιουργία μιας πλαστής εικονικής πραγματικότητας είναι πολύ εύκολη υπόθεση. Συχνά θα δούμε την προβολή πληροφοριών στα ΜΜΕ που δεν έχουν καμία αξία και την απόκρυψη πληροφοριών που είναι σημαντικές για τους πολίτες. Άλλες φορές κατά περίπτωση, μια πληροφορία δίνεται εν μέρει στο κοινό αποκρύπτοντας το σημαντικό πλαίσιο που την περιβάλλει , με απώτερο στόχο την διαστρέβλωση της ίδιας της αλήθειας.
Τροφή για σκέψη ελπίζω να αποτελέσει το παρόν κείμενο, μια ευκαιρία να προβληματιστούμε για το ποιες πληροφορίες λαμβάνουμε, από ποιόν και για ποιο σκοπό. Όσο πιο έγκριτος καμώνεται ότι είναι κάποιος δημοσιογράφος, τόσες περισσότερες πιθανότητες υπάρχουν να θέλει απλά να υπηρετήσει σκοπιμότητες. Δύσκολη εποχή για ιδεολόγους η σημερινή, δημοσιογράφους ή μη. Ο Νόαμ Τσόμσκι στο βιβλίο του «κατασκευάζοντας συναίνεση» που έγραψε το 1988 υποστηρίζει ότι η διαστρέβλωση της αλήθειας είναι για τη Δημοκρατία, ότι είναι η βία για τη Δικτατορία.
Ατενίζω 