Ατενίζω

Στο προηγούμενο άρθρο έγινε μια προσπάθεια να απαντηθεί το πρώτο σκέλος ενός προβληματισμού που προκύπτει από την παρατήρηση καταστάσεων που συμβαίνουν γύρω μας, αυτό σχετικά με την αιτία της αποσιώπησης των ευχάριστων γεγονότων. Το συμπέρασμα ήταν ότι η απομάκρυνσή μας από τη στενή, εγωιστική σκοπιά και η σύνδεση με τη μεγάλη εικόνα ξεκαθαρίζει και βοηθά τις αντιδράσεις μας αλλά και τη γενικότερη θεώρηση που έχουμε. Έμεινε σε εκκρεμότητα ωστόσο το δεύτερο σκέλος, αυτό σχετικά με τη φύση της αλήθειας, και πώς μπορούμε να την πλησιάσουμε.

Η αλήθεια είναι υποκειμενική και θέμα ερμηνείας σύμφωνα με κάποιους. Αντίθετα, είναι μία και κρυστάλλινη σύμφωνα με άλλους, πιο τολμηρούς. “Εγώ ειμί η Αλήθεια” αντηχεί η φράση αναλλοίωτη και αποκαλυπτική σε όλο τον χριστιανικό κόσμο, κι ας έχουν περάσει δύο χιλιετίες από όταν ακούστηκε για πρώτη φορά. Αντιδιαμετρικά αντίθετες οι δύο “σχολές” αλλά εδώ δεν ήρθαμε να κάνουμε παζάρια, καλούμαστε να διαλέξουμε. Η πρώτη φαίνεται βατή και ελαστική, δείχνει να μπορεί να αλλάζει διαστάσεις και μορφή ανάλογα με την περίσταση. Η δεύτερη στέκεται αυστηρή και άκαμπτη, πλην το βάρος της φαντάζει συντριπτικό. Αναμφισβήτητα αποτελεί τον δύσκολο δρόμο, τον προκλητικό μα και γοητευτικό. Αυτόν θα προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε εδώ, της μιας και μοναδικής αλήθειας. Ποια είναι αυτή όμως και με τι κριτήρια θα την προσεγγίσουμε για την κάθε περίπτωση;

Ας πάρουμε ένα παράδειγμα. Καλούμαστε να περιγράψουμε ένα συμβάν στο οποίο είμαστε μάρτυρες. Κατά τη διάρκεια μιας συναυλίας στο προαύλιο ενός σχολείου ξεκινά ξαφνική βροχή, το πλήθος διαλύεται γρήγορα και προσπαθεί να καλυφθεί κάτω από περιμετρικά υπόστεγα, οι μουσικοί καλύπτουν τα μηχανήματά τους με νάυλον και κατεβαίνουν από τη σκηνή ενώ, μέσα στη γενικότερη βιασύνη, ένας ηλικιωμένος κύριος σπρώχνεται και βρίσκεται στο έδαφος με σπασμένο πόδι. Καλείται το ασθενοφόρο, ο κόσμος στο μεταξύ αρχίζει να αποχωρεί, το προαύλιο μετά από λίγη ώρα έχει αδειάσει.

Η παραπάνω περιγραφή φαίνεται λιτή, συμπυκνωμένη και δίνει μια γενικότερη εικόνα των γεγονότων. Σίγουρα όμως δεν είναι κοινή για όλους. Οι περισσότεροι παρευρισκόμενοι θεατές πιθανόν να έχασαν το περιστατικό του τραυματισμού, θα έχουν όμως να προσθέσουν διάφορες ακόμα λεπτομέρειες και προσωπικές ιστορίες, όπως την απογοήτευση που ένιωσαν καθώς αποχωρούσαν, τις ερωτήσεις τους χωρίς συγκεκριμένη απάντηση από τους υπεύθυνους για το αν θα επαναληφθεί η συναυλία ή αν θα γίνει επιστροφή χρημάτων, το κομφούζιο που ακολούθησε κατά την αποχώρηση των οχημάτων και άλλα. Ο γιος του ηλικιωμένου κυρίου που τον ακολούθησε με το ασθενοφόρο έως το νοσοκομείο θα μας πληροφορούσε ότι, μετά την εξέταση από τους γιατρούς, πληροφορήθηκε ότι τελικά, ευτυχώς, δεν πρόκειται για κάταγμα αλλά απλό διάστρεμμα, αμελητέα λεπτομέρεια για την ιστορία στο σύνολό της, σημαντικότατη όμως για τον ίδιο τον ασθενή και την οικογένεια αφού ένας σοβαρότερος τραυματισμός πιθανόν θα είχε επίπτωση στην ποιότητα της υπόλοιπης ζωής του ηλικιωμένου. Επίσης, μια συνέντευξη από μετεωρολόγο θα μας πληροφορούσε ότι η πιθανότητα έκτακτων καιρικών φαινομένων είχε προβλεφθεί και αυτό θα έπρεπε να έχει ληφθεί υπ’ όψιν από τους διοργανωτές, ενώ από την περιγραφή του μουσικού θα μαθαίναμε ότι η μπόρα κράτησε περίπου 30 λεπτά, ακολούθως ο ουρανός καθάρισε και, αφού έγινε μια δοκιμή στα μηχανήματα χωρίς να διαπιστωθεί βλάβη, ύστερα από απαίτηση των αρκετών θεατών που είχαν παραμείνει στον χώρο και απόφαση των διοργανωτών, η συναυλία συνεχίστηκε!

Όλες οι παραπάνω περιγραφές της ιστορίας είναι αληθείς, αυτή η πρόταση όμως προσεγγίζει την πρώτη σχολή, ότι υπάρχουν πολλές αλήθειες. Και τελικά, όπως είδαμε, οδηγεί ακόμα και σε διαστρέβλωση των γεγονότων. Να σταματήσουμε εδώ είναι το εύκολο, δεν οδηγεί πουθενά όμως παρά στη μη συνειδητοποιημένη συμμετοχή μας σε μια τυχαιότητα. Η διαγαλαξιακή σούπα της οποίας είμαστε μέρος γνωρίζουμε ότι όντως υπάρχει, αυτή όμως μες στην αταξία της χαρακτηρίζεται από αρμονία. Η συμμετοχή μας λοιπόν σε αυτή γίνεται με επίγνωσή της, επίγνωση της μεγάλης εικόνας. Αυτήν επιδιώκει ο ρεπόρτερ που, με ένα όσο το δυνατόν πληρέστερο ρεπορτάζ, θα ενώσει τα παραπάνω κομμάτια, τις παραπάνω επιμέρους αλήθειες, σε μια μεγαλύτερη και πιο ενισχυμένη. Οι παραπάνω μάρτυρες οφείλουν να έχουν επίγνωση λοιπόν ότι η περιγραφή τους αποτελεί ένα μικρό μόνο κομμάτι του συνόλου και μάλιστα ενδεδυμένο με τη συναισθηματική τους κατάσταση. Αυτό θα λειτουργήσει και ως αυτοίαση, αφού θα τους κάνει περισσότερο παρατηρητικούς, ψύχραιμους, αποστασιοποιημένους από την προσωπική, συναισθηματική τους σφαίρα, άρα και περισσότερο αξιόπιστους, τόσο κατά την εξέλιξη των γεγονότων όσο και στην περιγραφή τους.

Σε αυτό το σημείο είναι χρήσιμη μια παρένθεση, που παρά το γεγονός ότι της αξίζει περισσότερος χώρος προς ανάλυση, εδώ παρατίθεται μονάχα ως δεκανίκι του παραπάνω συλλογισμού: η συναισθηματική μας κατάσταση όχι μόνο δικαιούται αλλά επιβάλλεται να έχει διακυμάνσεις, καθώς η μετάβαση μεταξύ των επιμέρους ετερόκλητων συστατικών της (τα ποικίλα συναισθήματα) σχηματίζει εκ της φύσης των μια διακύμανση. Έτσι, ανάλογα με την περίσταση που βρισκόμαστε, νιώθουμε χαρά, έκπληξη, φόβο, λύπη, αγάπη, τόσο ασυνείδητα όσο και συνειδητά, δηλαδή καλύτερα ελεγχόμενα (γι’ αυτό καλούμαστε να ελέγξουμε δυσάρεστα συναισθήματα όπως φόβος, άγχος κλπ). Στην προσπάθειά μας όμως να μη γινόμαστε έρμαιο αυτών θα ήταν σοφό αυτή η διακύμανση να προσομοιάζει με την πηγή και το πλαίσιο της ύπαρξής μας, δηλαδή τη φύση, και να υπακούει στους ίδιους συμπαντικούς της νόμους: μέσω της εναλλαγής γεγονότων -> σταθερότητα, μέσω της επίγνωσης -> ψυχραιμία, μέσω της συνύπαρξης των αντιθέτων -> αρμονία, μέσω της αποδοχής όλων -> ειρήνη.

Από τα παραπάνω προκύπτει λοιπόν ότι η μεγάλη αλήθεια είναι η σύνθεση των επιμέρους μικρότερων κομματιών της. Τα κομμάτια αυτά ωστόσο προστίθενται στη δυναμική της διαδικασία και δεν θα πρέπει να θεωρούνται πεπερασμένα, καθώς κάθε νέο στοιχείο την ενισχύει χωρίς ποτέ να την ολοκληρώνει. Με αυτή την έννοια η απόλυτη αλήθεια δεν είναι απτή και ίσως υπάρχει μόνο στον κόσμο των Ιδεών, μπορεί να μην κατακτιέται ποτέ, συνεχώς όμως προσεγγίζεται και σίγουρα υπερτερεί των “επιμέρους αληθειών”. Διαδικασία διαρκής και επίπονη, που δοκιμάζει τις αντοχές μας. Η δύναμή της είναι η γνώση γιατί η γνώση είναι δύναμη.

Η μεγάλη αλήθεια είναι επίσης αποτέλεσμα της ισορροπίας των συναισθημάτων μας, όπως περιγράφεται παραπάνω, έρχεται από μέσα μας και αντανακλά παντού γύρω μας. Ο καθένας μας την έχει μέσα του, δεν είναι υποκειμενική (αυτή η προσέγγιση φαίνεται τώρα καθαρά ότι αποτελεί παρερμηνεία), αλλά, στη βάση της παραδοχής ότι το σύνολό μας αποτελείται από ατομικότητες, η αλήθεια είναι μεν ατομική, κοινή δε για όλους. Είμαστε όλοι κομμάτια της ίδιας αλήθειας και αυτό που μας λείπει όταν δεν το συνειδητοποιούμε, υποστηρίζοντας τον πρώτο ισχυρισμό, είναι η σύνδεση μαζί της. Με νέα συνειδητοποίηση ξαναδιαβάζουμε τώρα το ιλιγγιώδες βάρος της φράσης του Υιού του Ανθρώπου: “Εγώ ειμί η αλήθεια”.

Κλείνοντας, παραθέτω μια διδακτική ιστορία που εξηγεί με πολύ ωραίο και σχηματικό τρόπο τη κοινή, αληθινή σύνδεση που χάσαμε και καλούμαστε να ξαναβρούμε.

Η πόλη των πηγαδιών

Εκείνη την πόλη δεν την κατοικούσαν άνθρωποι, όπως όλες τις άλλες πόλεις του πλανήτη.

    Σ’ εκείνη την πόλη κατοικούσαν πηγάδια. Πηγάδια ζωντανά… αλλά πηγάδια.

    Τα πηγάδια διέφεραν μεταξύ τους, όχι μόνο ως προς τον τόπο όπου είχαν ανοιχτεί, αλλά και ως προς το στόμιο (το άνοιγμα που τα συνέδεε με τον εξωτερικό κόσμο).

    Υπήρχαν πηγάδια ευκατάστατα και πολυτελή, με στόμιο από μάρμαρο και όμορφα μέταλλα, πηγάδια ταπεινά από τούβλα και ξύλο, κι άλλα πιο φτωχά, απλές γυμνές τρύπες που ανοίγονταν στη γη.

    Η επικοινωνία μεταξύ των κατοίκων της πόλης γινόταν από στόμιο σε στόμιο και οι ειδήσεις έφταναν γρήγορα απ’ άκρη σ’ άκρη.

    Μια μέρα έφτασε στην πόλη μια “μόδα” που μάλλον είχε γεννηθεί σε κάποιο ανθρώπινο χωριό.

    Η νέα ιδέα ήταν, ότι κάθε ζωντανό ον, που εκτιμούσε τον εαυτό του, θα έπρεπε να φροντίζει πολύ περισσότερο το εσωτερικό παρά το εξωτερικό. Το σημαντικό δεν ήταν η επιφάνεια, αλλά το περιεχόμενο.

    Έτσι έγινε και τα πηγάδια άρχισαν να γεμίζουν αντικείμενα.

    Μερικά γέμισαν με κοσμήματα, χρυσά νομίσματα και πολύτιμες πέτρες. Άλλα, πιο πρακτικά, γέμισαν με ηλεκτρικές συσκευές και μηχανές. Μερικά άλλα επέλεξαν την τέχνη και γέμισαν με πίνακες ζωγραφικής, πιάνα με ουρά και εξεζητημένα μεταμοντέρνα γλυπτά. Τέλος, εκείνα που διακατέχονταν από διανοουμενισμό γέμισαν με βιβλία, ιδεολογικά μανιφέστα και εξειδικευμένα περιοδικά.

     Πέρασε ο καιρός.

    Τα περισσότερα πηγάδια γέμισαν σε τέτοιο βαθμό, ώσπου τίποτε άλλο δεν χωρούσε.

    Τα πηγάδια δεν ήταν όλα τα ίδια, οπότε κάποια συμβιβάστηκαν, ενώ άλλα σκέφτηκαν πως έπρεπε να κάνουν κάτι για να συνεχίσουν να συσσωρεύουν πράγματα στο εσωτερικό τους…

    Ένα απ’ αυτά έκανε την αρχή. Αντί να συμπιέζει το περιεχόμενο, σκέφτηκε να αυξήσει τη χωρητικότητά του διευρύνοντας το χώρο του.

    Δεν πέρασε πολύς καιρός, κι άρχισαν και τα υπόλοιπα να μιμούνται την καινούργια ιδέα. Όλα τα πηγάδια δαπανούσαν μεγάλο μέρος της ενέργειάς τους για να επεκταθούν και ν’ αποκτήσουν περισσότερο χώρο στο εσωτερικό τους. Ένα πηγάδι, μικρό κι απόκεντρο, άρχισε να βλέπει τους συντρόφους του να επεκτείνονται χωρίς μέτρο. Σκέφτηκε ότι, αν συνέχιζαν να διευρύνονται με αυτόν τον τρόπο, σύντομα θα μπέρδευαν τα όριά τους και το κάθε ένα θα έχανε την ταυτότητά του…

Ίσως ξεκινώντας από αυτήν την ιδέα, σκέφτηκε ότι ένας διαφορετικός τρόπος για να αυξήσει τη χωρητικότητά του ήταν να μεγαλώσει, όχι φαρδαίνοντας, αλλά βαθαίνοντας. Να επεκταθεί σε βάθος αντί για πλάτος. Σύντομα συνειδητοποίησε ότι όλα όσα είχε στο εσωτερικό του έκαναν αδύνατη την εργασία της εκβάθυνσης. Αν ήθελε να γίνει πιο βαθύ, όφειλε να ξεφορτωθεί ολόκληρο το περιεχόμενό του…

    Στην αρχή το κενό το τρόμαξε. Αλλά αργότερα, όταν είδε ότι δεν είχε άλλη επιλογή, το έκανε.

    Χωρίς τίποτα στην κατοχή του, το πηγάδι άρχισε να βαθαίνει, ενώ τα υπόλοιπα άρπαζαν τα αντικείμενα που είχε πετάξει…

    Μια μέρα, κάτι ξάφνιασε το πηγάδι που μεγάλωνε προς τα κάτω. Κάτω, πολύ κάτω, στο απώτατο βάθος… βρήκε νερό!

    Ποτέ πριν άλλο πηγάδι δεν είχε ξαναβρεί νερό.

    Το πηγάδι ξεπέρασε την έκπληξη του κι άρχισε να παίζει με το νερό καταβρέχοντας τα τοιχώματά του, πιτσιλώντας το στόμιό του και, τέλος, βγάζοντας το νερό προς τα έξω.

    Η πόλη δεν είχε ποτέ υγρανθεί από τίποτ’ άλλο πέρα από τη βροχή, η οποία εκ των πραγμάτων, ήταν αρκετά σπάνια. Έτσι, η γη τριγύρω απ’ το πηγάδι, αναζωογονημένη από το νερό, άρχισε να ξυπνά.

    Οι σπόροι βλάστησαν παίρνοντας τη μορφή χλόης, τριφυλλιών, λουλουδιών και αδύναμων κορμών που μετατράπηκαν αργότερα σε δέντρα…

    Μια έκρηξη χρωμάτων και ζωής απλώθηκε γύρω από το απομακρυσμένο πηγάδι, το οποίο άρχισαν να αποκαλούν: “το Περιβόλι”

  Όλοι το ρωτούσαν πως είχε καταφέρει αυτό το θαύμα.

    “Δεν είναι κανένα θαύμα” απαντούσε το Περιβόλι. “Πρέπει να σκάψεις στο εσωτερικό, προς τα μέσα.”

    Πολλοί θέλησαν να ακολουθήσουν το παράδειγμα του Περιβολιού, αλλά αποδοκίμασαν την ιδέα όταν συνειδητοποίησαν, ότι για να βαθύνουν, θα έπρεπε πρώτα να αδειάσουν. Συνέχισαν να διευρύνονται όλο και πιο πολύ, για να γεμίσουν με περισσότερα ακόμα πράγματα…

   Στην άλλη άκρη της πόλης, ένα άλλο πηγάδι αποφάσισε κι αυτό να πάρει το ρίσκο να αδειάσει…

   Κι άρχισε κι αυτό να βαθαίνει…

   Κι έφτασε κι αυτό στο νερό…

   Και το έριξε κι αυτό προς τα έξω δημιουργώντας μια δεύτερη όαση στο χωριό…

   “Τι θα κάνεις όταν θα τελειώσει το νερό;” το ρωτούσαν.

   “Δεν ξέρω τι θα συμβεί” απαντούσε. “Αλλά, προς το παρόν, όσο περισσότερο νερό βγάζω, τόσο περισσότερο νερό βρίσκω”.

    Πέρασαν μερικοί μήνες μέχρι τη μεγάλη ανακάλυψη.

   Μια μέρα, σχεδόν κατά τύχη, τα δύο πηγάδια κατάλαβαν ότι το νερό που είχαν βρει στο βάθος τους ήταν το ίδιο…

   Ότι το ίδιο υπόγειο ποτάμι που περνούσε από το ένα, γέμιζε το βάθος του άλλου.

   Κατάλαβαν ότι ξεκινούσε γι’ αυτά μια καινούργια ζωή.

   Όχι μόνο μπορούσαν να επικοινωνούν από στόμιο σε στόμιο, επιφανειακά, όπως όλοι οι άλλοι, αλλά η αναζήτησή τους, τούς είχε προσφέρει ένα νέο και μυστικό σημείο επαφής.

Είχαν ανακαλύψει την βαθιά επικοινωνία, που πετυχαίνουν μόνον εκείνοι, οι οποίοι έχουν το θάρρος να αδειάσουν από κάθε περιεχόμενο και να ψάξουν στο βάθος της ύπαρξης τους για να βρουν τι έχουν να δώσουν…

“ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΝΑ ΣΚΕΦΤΕΙΣ” ΧΟΡΧΕ ΜΠΟΥΚΑΪ