Ατενίζω

Ξέρουμε για την κυκλική φύση των οικονομικών κρίσεων του καπιταλιστικού μας συστήματος και για το πόσο αναγκαία είναι η ενέργεια για τη λειτουργία του. Ίσως να μην ξέρουμε πολύ καλά, και για αυτό θα γράψω σήμερα, για το πόσο συνδεδεμένα και αλληλένδετα είναι αυτά τα δύο. Επίσης ίσως να μην γνωρίζουμε την κατάσταση στην οποία βρίσκονται και το τι πρακτικά σημαίνει αυτό.

Με αφορμή το βιβλίο που ξεκίνησα να διαβάζω την περίοδο των Εορτών με τίτλο “Comment tout peut s’effondrer” του Pablo Servigne & Raphael Stevens εκδόσεις Seuil λοιπόν, σκέφτηκα ότι είναι πληροφορίες χρήσιμες για τον καθένα μας.

Πετρέλαιο.

Τα πράγματα είναι απλά. Χωρίς αυτό δεν λειτουργεί τίποτα από αυτά που γνωρίζουμε. Όχι μόνο γιατί σε σύγκριση με άλλες πηγές ενέργειας όπως το κάρβουνο, το φυσικό αέριο, την πυρηνική ενέργεια κτλ. έχει τα ασύγκριτα πλεονεκτήματα της εύκολης μεταφοράς και αποθήκευσης αλλά και της μεγάλης ενεργειακής απόδοσης αλλά γιατί όλα τα προηγούμενα ακόμα και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που θα μιλήσουμε παρακάτω προϋποθέτουν εγκαταστάσεις, μηχανήματα και δομές που λειτουργούν μόνο με αυτό. Με άλλα λόγια εάν δεν έχουμε πετρέλαιο αύριο αλλά έχουμε ουράνιο ή κάρβουνο είναι πολύ πιθανόν να μην μπορούμε να τα εκμεταλλευτούμε. 

Ότι ανεβαίνει, κατεβαίνει!

Ναι το ξέρουμε αυτό αλλά τι σημαίνει για την παραγωγή πετρελαίου; Λοιπόν το σημείο όπου η παραγωγή του έφτασε στην κορυφή (Pic) ήταν το 2006¹. Από τότε έχει σταθεροποιηθεί χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα μείνει εκεί για πάντα. Αργά ή γρήγορα θα αρχίσει η κατηφόρα. Σύμφωνα με μια επιστημονική έρευνα Βρετανών επιστημόνων που δημοσιεύτηκε το 2012² “για να διατηρηθούμε σε αυτό το επίπεδο παραγωγής πρέπει μέχρι το 2030 να αντικαταστήσουμε τα 2/3 της παραγωγής πετρελαίου Brut από νέα κοιτάσματα. ” Σε αυτό το σενάριο η ίδια ομάδα επιστημόνων δίνει όχι τις περισσότερες πιθανότητες. Με άλλα λόγια περιμένουν ότι η παραγωγή θα μειωθεί πριν το 2030 με μία πιο μικρή πιθανότητα να γίνει αυτό πιο σύντομα.³ Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγουν και ανάλογες εκθέσεις της Αγγλικής κυβέρνησης⁴ αλλά και του Αμερικάνικου⁵  και Γερμανικού⁶ Στρατού.

Μη συμβατικό πετρέλαιο.

Ότι είπαμε παραπάνω αφορά το συμβατικό πετρέλαιο. Υπάρχει και το μη συμβατικό πετρέλαιο όπως οι λεγόμενοι “βρώμικοι” υδρογονάνθρακες οι οποίοι μπορούν να βρίσκονται αναμεμιγμένοι με άλλα στοιχεία και θέλουν μεγάλη επεξεργασία (Βιτομενιούχοι άμμοι του Καναδά), σχιστολιθικό πετρέλαιο ή αέριο το οποίο θα μπορούσε εν δυνάμει να αντικαταστήσει την προοπτική μειωμένης παραγωγής του πετρελαίου. Θεωρητικά ναι, αλλά υπάρχουν τα εξής προβλήματα με αυτές τις μεθόδους:

• Περιβαλλοντικά προβλήματα:

Οι τεχνικές εξόρυξης του σχιστολιθικού πετρελαίου ή αερίου απειλούν άμεσα την υγεία των κατοίκων των παραπλήσιων περιοχών15, προκαλούν μικροσεισμούς,¹⁶ διαρροές Μεθανίου,¹⁷ ραδιενεργών υλικών¹⁸ απαιτούν μεγάλη κατανάλωση νερού¹⁹ και τέλος ευθύνονται για την ρύπανση του υδροφόρου ορίζοντα.²⁰

• Οικονομικά και ενεργειακά:

Οι τεχνικές αυτές λόγω του ότι είναι πολύπλοκες έχουν πολύ μεγάλο ενεργειακό και οικονομικό κόστος. Φανταστείτε ότι στις ΗΠΑ και για την παραγωγή πετρελαίου από εδάφη Βιτουμίου και για κάθε 4 μονάδες ενέργειας που θα παράγουμε χρειάζεται να δαπανήσουμε από 1 έως 2 μονάδες ενέργειας. Επίσης φανταστείτε ότι στις ΗΠΑ οι 127 εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην παραγωγή αυτή είχαν ένα συνολικό έλλειμα στους ισολογισμούς τους, της τάξης των 106 δισ. Δολαρίων για την περίοδο 2013-2014²¹. Βασικά ο μόνος λόγος που δεν έχουν πτωχεύσει ακόμα είναι επειδή χρηματοδοτούνται από την FED (Κεντρική τράπεζα) με εξαιρετικά καλούς όρους.

Μη συμβατικό πετρέλαιο και μελλοντικές ανάγκες.

Σύμφωνα με υπολογισμούς (πολύ αισιόδοξους) του παγκόσμιου οργανισμού ενέργειας τα πιο υποσχόμενα αποθέματα Βιτομενιούχων άμμων στον Καναδά και στην Βενεζουέλα μπορούν έως το 2030 να ικανοποιούν το 6% των ημερήσιων αναγκών αυτής της περιόδου²² που σημαίνει ότι είναι πολύ δύσκολο να αντικαταστήσουν ένα πιθανό μεγάλο έλλειμα στην παραγωγή συμβατικού πετρελαίου. Παρόμοια μεγέθη για τα βιοκαύσιμα τα οποία θα μπορούν να συνεισφέρουν στα επόμενα 10 με 15 χρόνια έως το 5% των ημερήσιων αναγκών.²³

Το ενεργειακό κόστος της ενέργειας:

Συνοψίζεται ως εξής: Πόσες μονάδες ενέργειας παράγουμε για κάθε μονάδα ενέργειας που δαπανούμε. Ο λόγος είναι απλός και θα δώσουμε ένα παράδειγμα για να καταλάβουμε καλύτερα: για να εξορύξουμε πετρέλαιο, χρειάζεται να γίνουν κάποιες απαραίτητες εργασίες: έρευνες, μετακίνηση μηχανημάτων, ανθρώπων, δημιουργία υποδομών κτλ. όλα αυτά έχουν ένα ενεργειακό κόστος, την σχέση μεταξύ αυτού του κόστους με την απόδοση περιγράφει αυτός ο δείκτης. Ο δείκτης αυτός λοιπόν, ΔΕΕ ( δείκτης ενεργειακής επιστροφής TRE Taux de Retour Energetique)μας περιγράφει μια εξαιρετικά σημαντική σχέση μιας και όπως φανταζόμαστε είναι ακριβώς μέσα από το πλεόνασμα αυτής της ενέργειας που μας επιτρέπεται να κάνουμε πράγματα και να υπάρχει η οργανωμένη κοινωνία και η πολιτισμός που έχουμε.

Αυτή η σχέση λοιπόν έχει επιδεινωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια μιας και η ανεύρεση και η εξόρυξη ενέργειας γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Για το πετρέλαιο πρέπει να πάμε σε μεγαλύτερα βάθη ή σε λιγότερο καθαρά-ποιοτικά κοιτάσματα. Ενδεικτικά, στις αρχές του 20ού αιώνα αυτός ο δείκτης για το πετρέλαιο ήταν 100:1 με άλλα λόγια για κάθε μία μονάδα ενέργειας που δαπανούσαμε παίρναμε πίσω 100. Το 1990 ήταν 35 προς 1 και σήμερα περίπου 11 προς 1.⁷ Συγκεκριμένα ο δείκτης αυτός για την παραγωγή συμβατικού πετρελαίου είναι μεταξύ 10 και 20 προς 1.⁸ Στις ΗΠΑ ο δείκτης αυτός για την παραγωγή πετρελαίου από εδάφη Βιτουμίου είναι μεταξύ 2:1 και 4:1 για τα βιοκαύσιμα από αγροτικά προιόντα 1:1 με 1.6 προς 1 και για την πυρηνική ενέργεια 5:1 έως 15:1.⁹

Ανανεώσιμες πηγές

Τα νέα δυστυχώς δεν είναι καλύτερα για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ναι δυστυχώς και για την παραγωγή ενέργειας από φωτοβολταϊκά ή αιολικά πάρκα απαιτούνται πολλές μονάδες ενέργειας. Αυτό γιατί ενώ ο ήλιος ή ο αέρας δεν έχει κόστος η κατασκευή των εγκαταστάσεων αυτών έχει μεγάλο ενεργειακό κόστος και πολλές φορές απαιτεί την χρήση ορυκτών υλικών που έχουν μεγάλο κόστος εξόρυξης ή για παράδειγμα στην περίπτωση των αιολικών απαιτείται ένα περίτεχνο δίκτυο για την αποθήκευση της ενέργειας που παράγουν. Ενδεικτικά ο δείκτης αυτός για τα φωτοβολταικά στην Ισπανία είναι 2.5:1¹⁰ και για τα αιολικά περίπου στο 3.8:1¹¹ . Σε αυτά εάν προσθέσεις το γεγονός ότι για την κατασκευή των μονάδων αυτών απαιτούνται ορυκτά υλικά που είναι τα ίδια υπό εξαφάνιση¹² (Ασήμι για τις ανεμογεννήτριες, ίνδιο για τα φωτοβολταϊκά, λίθιο για τους συσσωρευτές που χρειάζονται οι μονάδες αυτές) τότε η εικόνα γίνεται ακόμα πιο γκρίζα. Σύμφωνα με τον Gail Tverberg ειδικό αναλυτή σε θέματα της οικονομίας της ενέργειας “Μας λένε ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα μας σώσουν αλλά είναι ένα ψέμα. Οι αιολικοί ή ηλιακοί συλλέκτες ενέργειας αποτελούν μέρος του συστήματος το οποίο έχει βασιστεί πάνω στην ενέργεια από ορυκτά καύσιμα και δεν μπορούν να λειτουργήσουν αυτοδύναμα και ανεξάρτητα από αυτό”.¹³

Αιολική και ηλιακή ενέργεια επί του συνόλου

Το 2019 το μερίδιο της ενέργειας και των δύο αυτών μορφών επί του συνόλου της ενέργειας που καταναλώθηκε ήταν περίπου 4%.²⁴

Ενεργειακό κόστος και οικονομία

Η οικονομία έτσι όπως την γνωρίζουμε σήμερα και λειτουργεί (φτηνή ηλεκτρική ενέργεια, γρήγορες μεταφορές, βιομηχανικού τύπου καλλιέργειες, θέρμανση, ίντερνετ κτλ.) απαιτεί πρώτον ποσότητα πετρελαίου, δεύτερον μια καλή τιμή πετρελαίου (80 με 130 $ το βαρέλι) και τρίτον μια σειρά από άλλες πρώτες ύλες που είναι απαραίτητες για την βιομηχανικού τύπου παραγωγή.

Ποσότητα πετρελαίου.

Μετά το 2030 τα πράγματα προδιαγράφονται δύσκολα μιας και η αναμενόμενη μείωση της διαθεσιμότητας συμβατικού πετρελαίου δεν θα μπορέσει να αναπληρωθεί από την παραγωγή μη συμβατικού πετρελαίου. Αυτό θα επηρεάσει από την βιομηχανική παραγωγή μέχρι την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας αφού ακόμα και για την παραγωγή ενέργειας με πυρηνικά υλικά ή φυσικό αέριο ή κάρβουνο απαιτούνται δομές και δίκτυα τα οποία στηρίζονται στην χρήση του πετρελαίου.

Τιμή πετρελαίου.

Μια σχετικά καλή τιμή πετρελαίου (80 με 130 $ το βαρέλι) προϋποθέτει για την παραγωγή μία μίνιμουμ τιμή για τον δείκτη ενεργειακής επιστροφής η οποία είναι συνδεδεμένη με την άφθονη και εύκολη στην εκμετάλλευση διαθεσιμότητα κοιτασμάτων. Και τα δύο έχουν προβληματική προοπτική μιας και σύμφωνα με δύο ερευνητικές ομάδες οι οποίες ασχολήθηκαν και μοντελοποίησαν τον δείκτη ενεργειακής απόδοσης για το πετρέλαιο, κατέληξαν σε μία σχέση 10:1.¹⁴ Εάν ο δείκτης περάσει κάτω από το 10:1 τότε η τιμή του πετρελαίου δεν θα αυξηθεί μόνο αλλά θα πολλαπλασιαστεί. Από τα 100 $ το βαρέλι μπορεί να πάει στα 500 ή 1000 $. Αυτή η πραγματικότητα όπως όλοι φανταζόμαστε θα σημάνει και το τέλος της εποχής της οικονομικής ανάπτυξης.

Άλλες πρώτες ύλες.

Τα βασικά ορυκτά και μέταλλα οδεύουν επίσης προς το σημείο που θα αρχίσει να γίνεται δυσκολότερη η εκμετάλλευση τους και αναπόφευκτα θα μειωθεί η παραγωγή τους.²⁵ Μία πρόσφατη έρευνα συμπέρανε ότι θα έχουμε σοβαρές δυσκολίες στην ανεύρεση 88 πρώτων υλών μέσα στις επόμενες δεκαετίες.²⁶

Χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Ξέρουμε ότι αυτό το σύστημα είναι πολύ εύθραυστο και καταδικασμένο σε κρίσεις τύπου 2008. Η διαφορά μεταξύ των παρελθόντων και των μελλοντικών κρίσεων σε σχέση με αυτά που λέμε είναι ότι επειδή αυτό το σύστημα βασίζεται στη δυνατότητα πίστωσης και στην προοπτική αποπληρωμής που με την σειρά τους βασίζονται στην εύρυθμη λειτουργία της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας είναι πολύ πιθανό όταν συμπέσει μία τέτοια κρίση με μία πολύ ακριβή τιμή πετρελαίου το σύστημα να καταρρεύσει οριστικά και αμετάκλητα μιας και αφενός δεν θα μπορεί να εξυπηρετηθεί το υφιστάμενο χρέος αλλά και ταυτόχρονα να μην υπάρχει προοπτική να δημιουργηθεί ένα νέο σύστημα χρέους με την παρέμβαση των κυβερνήσεων και των κεντρικών τραπεζών.

Συμπεράσματα.

Το υπάρχον οικονομικό σύστημα είναι καταδικασμένο σε κατάρρευση ή μετασχηματισμό μιας και οι ανάγκες του σε ενέργεια και πρώτες ύλες είναι τέτοιες που δεν θα μπορούν να ικανοποιηθούν. Για το πότε θα γίνει αυτό δεν υπάρχει βεβαιότητα αλλά υπάρχει αυξημένη πιθανότητα να γίνει την επόμενη 20ετία. Για την ενέργεια υπάρχουν αυτοί που διαδίδουν ότι οι ανανεώσιμες πηγές θα είναι η λύση. Ακούγεται ωραίο αλλά η πραγματικότητα είναι ότι οι πιο υποσχόμενες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (αιολική και ηλιακή) έχουν αφενός πολύ μικρό μερίδιο στην κατανάλωση ενέργειας σήμερα (4%) και αφετέρου για να αυξηθεί το μικρό αυτό μερίδιο σε ένα επίπεδο που θα ικανοποιήσει τις ανάγκες αυτής της οικονομίας είναι μια πολύ δύσκολη εξίσωση, ίσως ανέφικτη καθώς απαιτεί ταυτόχρονα μια γιγαντιαία επενδυτική προσπάθεια που θα απαιτήσει εξοικονόμηση πόρων από άλλες ανάγκες, αρκετό χρόνο που ίσως να μην έχουμε, αρκετό διαθέσιμο πετρέλαιο για τον χρόνο αυτό που επίσης ίσως να μην έχουμε και αρκετές πρώτες ύλες που δεν υπάρχουν.

Μία πιθανή λύση σε αυτό το αδιέξοδο είναι να μετασχηματίσουμε εγκαίρως αυτό το σύστημα σε κάτι άλλο. Αυτό μπορεί να είναι μία πραγματική προοπτική αλλά για να πραγματοποιηθεί θα χρειαστεί να παρακαμφθούν τα συστημικά μπλοκαρίσματα, το ότι δηλαδή το κατεστημένο θέλει να μην αλλάξει τίποτα ή σχεδόν τίποτα. Επίσης χρειάζεται  μια πνευματική, πολιτισμική, πολιτική και κοινωνική στροφή 180 μοιρών η οποία αυτή τη στιγμή φαντάζει απίθανη. Η αλήθεια βέβαια είναι ότι όλα γίνονται φτάνει να υπάρχει πίστη και θέληση. Αυτό ίσως είναι και το προσωπικό στοίχημα το καθενός μας.   

 

 

1. Agence Internationale de l’énergie, “World Energy Outlook 2010”

2. S. Sorrell et al. “Shaping the global oil peak: A review of the evidence on field sizes, reserve growth, decline rates and depletion rates” Energy, Vol. 37, no 1 2012, p. 709-724

3. R. Miller et S. Sorrell, “Preface of the special issue on the future of oil supply”, Philosophical transactions of the Royal Society A, Vol. 372, no 2006, 2014, p. 20130301

4. S.Sorrell et al, “An assessment of the evidence for a near-term peak in global oil production” UK Energy Research Centre, 2009.

5. United States Joint Forces Command, “The Joint Operating Environment 2010”

6. Bundeswehr “Peak oil : Sicherheitspolitische Implikationen Knapper Ressourcen” Planungsamt der Bundeswehr, 2010

7. C. Cleveland, “Net energy from the extraction of oil and gas in the United States” Energy, Vol. 30, 2005, p. 769-782

8. N. Gagnon et al, “A preliminary investigation of energy return on energy investment for global oil and gas production” Energies Vol. 2 no3, 2009, p. 490-503

9. D. J. Murphy et C.A. S. Hall, “Year in review – EROI or energy return on energy invested “Annals of the New York Academy of Sciences, Vol. 1185, no1, 2010, p. 102-118

10. P.A. Prieto et C.A. S. Hall, “Spain’s Photovoltaic Revolution: The Energy Return on Investment, Springer, 2013

11. D. WeiBach et al, “Energy intensities, EROIs (energy returned on invested) and energy payback times of electricity generating power plants” Energy, Vol. 52, 2013, p. 210-221

12.  C. Clugston, “Increasing global nonrenewable natural resource scarcity – An analysis ” Energy Bulletin, Vol. 4, no 6, 2010

13. G. E. Tverberg, “Converging energy crises – and how our current situation differs from the past” Our finite World, 29 Mai 2014 ; http://our-finiteworld.com/2014/05/29/converging-engergy-crises-and-how-our-current-situation-differs-from-the-past/.

14. C.W. King et C. A. S. Hall, “Relating Financial and energy return on investment” Sustainability, Vol. 3 no 10, 2011, P. 1810-1832 ; M. Heun et M. De Wit, “Energy return on energy invested, oil prices, and energy transitions” Energy Policy Vol. 40 2012 p. 147 – 158

15. M.L. Finkel et J. Hays, “The implications of unconventional drilling for natural gas: a global public health concern”, Public Health, vol. 127, no 10, 2013, p. 889-893 ; H. Else, “Fracking splits opinion” Professional Engineering, Vol. 25, no 2, 2012, p.26.

16.  W. Ellsworth, “Injection-induced earthquakes” Science, Vol. 341, no 6142, 2013, P.1225942.

17.  R.J. Davies et al., “Oil and gas wells and their integrity : Implications for shale and unconventional resource exploitation” Marine and Petroleum Geology, Vol. 56, 2014, p.239-254

18. H.J. Fair, “Radionuclides in Fracking wastewater” Environmental Health Perspectives, Vol. 122, no2, 2014

19.  B. R. Scanlon et al., “Comparison of water use of hydraulic fracturing for shale oil and gas production versus conventional oil” Environmental Science et Technology, Vol. 48, no 20, 2014, p. 12386- 12393

20. E Stokstad, “Will fracking put too much fizz in your water?” Science, Vol. 344, no 6191, 2014, p. 1468 -1471

21. US Energy Information Administration “As cash flow flattens, major energy companies increase debt, sell assets”, Today in Energy, 29 Juillet 2014;

22. Cite par S. Sorrell, 2009, op.cit.

23. G.R. Timilsina, “Biofuels in the long-run global energy supply mix for transportation” Philosophical transactions of the Royal Society A, vol. 372, no 2006, 2014

24. BP Statistical Review of World Energy Accessed on 23rd of January 2020 at https://www.bp.com/content/dam/bp/business-sites/en/global/corporate/pdfs/energy-economics/statistical-review/bp-stats-review-2019-full-report.pdf

25. U. Bardi et al., “The story of phosphorus: Global food security and food for thought” Global Environmental Change, vol. 19, no2, 2009, p. 292-305

26. C. Clugston, “Increasing global nonrenewable natural resource scarcity – An analysis”, Energy Bulletin, vol. 4, no 6, 2010