Ατενίζω

Υπάρχει άραγε μία και αδιαίρετη νοημοσύνη ή περισσότερες μορφές λογική, λεκτική, κοινωνική, χωρική? Επιστρέφουμε σε μία διαμάχη που διατρέχει την ιστορία της Ψυχολογίας εδώ και 2 αιώνες χωρίς να έχει επιλυθεί.

Με μια πρώτη σκέψη, ενστικτωδώς θα λέγαμε ότι υπάρχουν περισσότερες μορφές νοημοσύνης, σε όλους μας έρχονται παραδείγματα ανθρώπων οι οποίοι ήταν πολύ καλοί στα μαθηματικά άλλα όχι τόσο στην έκθεση.

Ωστόσο οι έρευνες δείχνουν ότι η διαίσθηση μας είναι μάλλον λανθασμένη. Στις περισσότερες έρευνες οι προικισμένοι μαθητές εκδηλώνουν πάνω κάτω αυτή την ιδιαιτερότητα τους σε διαφορετικές δραστηριότητες και εκδηλώσεις. Με άλλα λόγια η επιστημονική κοινότητα την δεδομένη στιγμή μάλλον συγκλίνει προς την ιδέα ότι υπάρχει μία γενική νοημοσύνη η οποία εκφράζεται σε διάφορες δεξιότητες.

Λίγα λόγια για την διαδρομή της μελέτης της ανθρώπινης νοημοσύνης στη δυτική επιστήμη.

Όλα ξεκινούν το 1800 όταν ο Αυστριακός Νευρολόγος Franz Joseph Gall  εφευρίσκει το “κρανιοσκόπιο” με το οποίο κατηγοριοποιεί τις διαφορετικές μορφολογίες κρανίων. Η βασική του θέση είναι ότι οι διανοητικές και ηθικές κλίσεις μας αποτυπώνονται και στην μορφολογία του κρανίου μας. Έτσι μελετώντας κανείς την μορφολογία μπορεί να καταλάβει τις διανοητικές και ψυχικές δυνατότητες κάποιου.

Η θέση του Αυστριακού νευρολόγου που στην πιο απλουστευμένη της εκδοχή ταυτίζει διαφορετικές κλίσεις ή ταλέντα με συγκεκριμένες κρανιακές μορφολογίες δεν ήταν από την αρχή της αποδεκτή από όλη την επιστημονική κοινότητα μιας και υπάρχουν αυτοί οι οποίοι προσεγγίζουν το θέμα πιο ολιστικά.

Το 1904 ο Charles Spearman, ένας Βρετανός ψυχολόγος δημοσιεύει την έρευνα του πάνω στην ” Γενική νοημοσύνη αντικειμενικά προσδιοριζόμενη και μετρήσιμη”. Ο Spearman μελέτησε την απόδοση εκατοντάδων μαθητών σε διάφορα τεστ πάνω στην νοημοσύνη και στην οξύτητα των νευρολογικών τους αισθητηρίων και κατέληξε ότι η απόδοση ήταν παρόμοια στα διαφορετικά τεστ. Με άλλα λόγια οι μαθητές που σε γενικές γραμμές σκόραραν καλά στα σχολικά μαθήματα ήταν αυτοί που σκόραραρ καλά και σε τεστ λεξιλογικής κατανόησης, αριθμητικών, δοκιμές μνήμης ή ακόμη και τεστ διάκρισης χρωμάτων. Από την έρευνα του συμπέρανε ότι ο δείκτης γενικής νοημοσύνης που ονόμασε δείκτη g προσδιορίζει σε γενικές γραμμές την απόδοση μας σε όλες τις διανοητικές προσπάθειες.

Κάποια επιμέρους ευρήματα άξια αναφοράς είναι ότι η αξιοπιστία του δείκτη g αναφορικά με τις διανοητικές μας αποδόσεις είναι μεγαλύτερη σε αυτούς που σκόραραν χαμηλά ή υψηλά στον δείκτη νοημοσύνης. Αυτοί που είχαν μεσαίες αποδόσεις είχαν και μεγαλύτερες αυξομειώσεις στις διανοητικές τους αποδώσεις ανά κατηγορία. Δηλαδή θα μπορούσαν να έχουν υψηλή απόδοση σε τεστ λεξιλογικής κατανόησης και μικρή στα αριθμητικά κτλ. Αυτά τα ευρήματα ανάγκασαν τον Spearman να πει ότι ο δείκτης είναι αξιόπιστος σε μία στατιστική κλίμακα και ότι δεν αποκλείει την ύπαρξη εξαιρέσεων και αποκλίσεων.

Το 1930 ο Αμερικανός ψυχολόγος Louis Thurstone προτείνει την αντικατάσταση του δείκτη g από μια πολυπαραγοντική αντίληψη που διακρίνει επτά πρωταρχικές νοητικές ικανότητες, συμπεριλαμβανομένων τριών περιεχομένων (λεκτική, αριθμητική και χωρική), τριών λειτουργιών (μνήμη, επαγωγή και αφαίρεση) και μια έβδομη, λεκτική ευχέρεια. Ο Thurstone είναι πεπεισμένος ότι ο παράγοντας g είναι περισσότερο στατιστικό παρά πραγματικό αντικείμενο.

Το 1983, ο Howard Gardner διακηρύσσει τη θεωρία των πολλαπλών πεδίων της ανθρώπινης νοημοσύνης η οποία γίνεται αμέσως δημοφιλής μιας και ο καθένας μας μπορεί να αναγνωρίσει τουλάχιστον ένα ταλέντο σε αυτήν. Ο Gardner διακρίνει τη γλωσσολογική νοημοσύνη, τη λογική-μαθηματική νοημοσύνη, τη χωρική νοημοσύνη, την ενδοπροσωπική νοημοσύνη, τη διαπροσωπική νοημοσύνη, την σωματική-κιναισθητική νοημοσύνη, τη μουσική νοημοσύνη, τη φυσιολογική νοημοσύνη. Τα πλεονεκτήματα της θεωρίας του Gardner είναι κυρίως ηθικά μιας και δεν κατηγοριοποιεί τους ανθρώπους ανάλογα με το επίπεδο νοημοσύνης τους αλλά απλά τους διακρίνει με βάση τα ταλέντα τους. Το μόνο αδύναμο σημείο της θεωρίας είναι ότι έως και σήμερα δεν έχει επικυρωθεί από έρευνες.

Ο Gardner ελπίζει ότι η θεωρία του θα επιβεβαιωθεί μια μέρα από πειραματικές μελέτες. Ο ίδιος γράφει στο ιστολόγιό του το 2016: «Ακόμα κι αν κάνω λάθος, και αν η συσχέτιση μεταξύ των διαφορετικών πεδίων αποδεικνύεται αρκετά μεγάλη, το γεγονός αυτό δεν υπονομεύει τη θεωρία των πολλαπλών πεδίων. Παραμένει ακόμα να καταλάβουμε γιατί συγκεκριμένα άτομα μπορεί να είναι ισχυρά στις νοημοσύνη Α και Β, και όχι στο Γ, Δ ή Ε, ενώ άλλοι μπορούν να παρουσιάσουν το αντίθετο προφίλ “(http://multipleintelligencesoasis.org).

Προς μια χαρτογράφηση των γνωστικών διαδικασιών

Το 1993, ο John Caroll πρότεινει ένα ψυχομετρικό μοντέλο σε τρία στρώματα, που στην ουσία είναι ένας συμβιβασμός μεταξύ του παράγοντα g και άλλων νοητικών λειτουργιών (ρευστή νοημοσύνη, κρυσταλλική νοημοσύνη, οπτική αντίληψη, ακουστική αντίληψη, γνωστική ταχύτητα κλπ.). Το έργο των Carroll, Raymond Cattell και John L. Horn, τριών Αμερικανών ψυχολόγων, αποτελεί αντικείμενο σύνθεσης του γνωστού και σαν μοντέλου Cattell-Horn-Carroll ή CHC. Το μοντέλο αυτό διακρίνει διάφορες μορφές νοημοσύνης που εμπνέουν άλλα μοντέλα όπως αυτό του Wechsler (WAIS, WISC και WPPSI), αλλά επιβεβαιώνει επίσης την ύπαρξη του παράγοντα g.

Συμπεράσματα

Καθώς φαίνεται υπάρχει μια συσχέτιση ανάμεσα σε αυξημένο δείκτη g και σε μια αυξημένη πιθανότητα για μεγαλύτερη απόδοση σε διανοητικές λειτουργίες. Όσον αφορά την θεωρία των πολλαπλών πεδίων της ανθρώπινης νοημοσύνης και ενώ ακόμα δεν έχει επιβεβαιωθεί, έχει εμπνεύσει παιδαγωγικά στυλ όπως αυτό που επιμένει να προσαρμόσει την εκπαιδευτική διαδικασία στο προφίλ του κάθε μαθητή. Τέτοιο παράδειγμα είναι η μέθοδος της “Σινγκαπούρης” (1) η οποία φαίνεται ότι έχει απτά αποτελέσματα.

Στην καθημερινή μας πραγματικότητα όλα αυτά μπορούμε να πούμε ότι ακούγονται και λίγο θεωρητικά. Ξέρουμε για παράδειγμα ότι έχουμε δύο συστήματα σκέψης.(2) Το πρώτο είναι γρήγορο και διαισθητικό ενώ το δεύτερο είναι αργό, λογικό και στοχαστικό.  Στην πραγματική μας ζωή οι περισσότεροι χρησιμοποιούμε το πρώτο, την διαίσθηση και το συναίσθημα μας περισσότερο γιατί είμαστε αντιμέτωποι σε τέτοιες καταστάσεις που πολλές φορές η προσφυγή στο δεύτερο σύστημα είναι ανέφικτη. Εάν προσθέσουμε σε αυτό και τις διάφορες προκαταλήψεις ή τάσεις τις οποίες έχουμε και εκδηλώνονται τόσο φυσιολογικά περίπου ανεπαίσθητα, τότε η εικόνα γίνεται ακόμα πιο σύνθετη. Για παράδειγμα: μελέτες έχουν δείξει ότι έχουμε την τάση να στρεβλώνουμε τις πιθανότητες μεμονωμένων γεγονότων. Συγκεκριμένα, υπερεκτιμούμε τη σημασία των σπάνιων γεγονότων, ενώ υποτιμούμε τη σημασία των συχνών γεγονότων. Ο αριθμός των θανάτων στον κόσμο από αεροπορικά ατυχήματα- μερικές εκατοντάδες – και στο δρόμο – πάνω από ένα εκατομμύριο – δεν εμποδίζει πολύ ευφυείς ανθρώπους να τρέμουν στην ιδέα ενός αεροπορικού ταξιδιού ενώ ταυτόχρονα δεν είναι όσο συγκεντρωμένοι θα έπρεπε στο τιμόνι.

Ίσως, θα ήταν σωστότερο να γίνει διάκριση μεταξύ της νοημοσύνης και του ορθολογισμού ή του συναισθήματος που δεν μετράνε. Κανείς δεν ξέρει εάν οι καμπύλες της νοημοσύνης και της ορθολογικότητας επικαλύπτονται ή εάν οι υψηλότερες βαθμολογίες καθορίζουν έναν ιδανικό λόγο νοημοσύνης / ορθολογισμού. Τα συμπεράσματα μιας πρόσφατης μελέτης (3) του Πανεπιστήμιου της Λωζάννης μας δίνει κάποια στοιχεία: Μας λένε για παράδειγμα ότι το βέλτιστο IQ για έναν καλό διευθυντή επιχείρησης είναι 120 και ότι ένα υψηλότερο IQ μπορεί να αποτελεί εμπόδιο.

Το άρθρο είναι μετάφραση σύνοψη του άρθρου “ L’intelligence humaine, une ou multiple? “ του Gabriel Wahl, ψυχιάτρου-παιδοψυχίατρου στο Γαλλικό περιοδικό Sciences Humaines τον Μάιου του 2018

1. Singapore Mathematical Society, sms.math.nus.edu.sg
2. Αποτέλεσμα έρευνας του ψυχολόγου Daniel Kahneman που βραβεύτηκε με το βραβείο Νόμπελ το 2002.
3. John Antonakis, Robert House et Dean Simonton, « Can super smart leaders suffer from too much of a good thing ? The curvilinear effect of intelligence on perceived leadership behavior », Journal of Applied Psychology, vol. CII, n° 7, mars 2017.